belleelene

Τόσα χρόνια στην Ελλάδα, καμία αρκούδα δεν απασχόλησε ποτέ το μυαλό μου. Νόμιζα ότι αφορούσαν τους Αμερικάνους στο βορρά, άντε και τις φιλενάδες μου που πήγαιναν εθελόντριες στον Αρκτούρο. Καταυλακιώτισσα γαρ, η Πίνδος μου πέφτει κομματάκι μακριά. Μέχρι που ξεκίνησα να σκαρφαλώνω βουνά στην Ιαπωνία, οπότε οι αρκούδες άρχισαν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον μου.

Βασικά, υπήρχε πάντα μια μικρούλα σύνδεση, το ότι η γιαγιά μου είναι από το χωριό του μυθικού Λυκάονα. Και ξέρετε ποιον είχε εγγονό ο Λυκάονας; Τον Αρκά, τον οποίο απέκτησε με την νύμφη Καλλιστώ, τους οποίους μεταμόρφωσε σε αρκούδα και αρκουδάκι για να τους σώσει από την εκδίκηση της συζύγου του, της Ήρας. Πλέον, η Καλλιστώ και ο γιος της στολίζουν το νυχτερινό ουρανό ως η μεγάλη και η μικρή άρκτος, αντίστοιχα. Με τέτοιους μύθους και προσλαμβάνουσες, η εικόνα μου για τις αρκούδες περιοριζόταν στον γλυκύτατο Ριλακούμα, ή τον χαμογελαστό Κούμαμον, τη μασκότ του Κουμαμότο.

 Η πρώτη μου επαφή με τις αρκούδες ως υπαρκτό κίνδυνο ήταν όταν διάβασα μια πινακίδα σε ένα βουνό κάπου στο Χακόνε. Η λέξη για την αρκούδα στα ιαπωνικά είναι Κούμα (熊). Μην ανησυχείς αν ξεχάσεις το ιδεόγραμμα, υπάρχουν παντού επεξηγηματικές πινακίδες που προειδοποιούν για τον κίνδυνο με -νταν νταν νταν- εικόνες αρκούδας. Το καλό είναι ότι η μαύρη ασιατική αρκούδα ή φεγγαροαρκούδα, όπως αυτή που ζει στη μεγαλύτερη έκταση της Ιαπωνίας, είναι μικρή σε μέγεθος, συχνά μικρότερη από έναν άνθρωπο. Είναι τόσο αδύνατη που κάποιες φορές δεν πέφτει σε χειμερία νάρκη όπως οι υπόλοιπες. Συχνά πυκνά βγαίνει στις ειδήσεις κάποιο άρθρο που περιγράφει το πώς μια γιαγιά στο τάδε χωριό κατάφερε να ρίξει μπουνιά σε μια αρκούδα που πήγε να της χαλάσει τις ορτανσίες στον κήπο, στη μέση του χωριού.  

Ωστόσο, δεν είναι όλες οι αρκούδες τόσο ακίνδυνες. Στο βόρειο νησί Χοκκάιντο κατοικεί η καφέ αρκούδα Έζο, ένας ογκώδης και επιθετικός ξάδερφος της αρκούδας γκρίζλι. Οι αρκούδες του Χοκκαίντο δεν είναι παίξε γέλασε, κι ας είναι κατά βάση χορτοφάγες. Ακόμη κ αν βρίσκεσαι μέσα σε αυτοκίνητο, είναι ικανές να σε ταρακουνήσουν και να σε αναποδογυρίσουν. Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό του Σανκέι το 1915, όπου πέθαναν επτά άτομα, μεταξύ τους γυναίκες και μωρά, και τραυματίστηκαν τρεις από επίθεση μιας πεινασμένης αρσενικής αρκούδας ύψους 2.7 μέτρων. Ένας από τους επιζώντες, ο Χαρουγιόσι Οκάβα, ορκίστηκε να σκοτώσει 70 αρκούδες, δηλαδή 10 για κάθε θανόντα. Παρόλο που τα κατάφερε (και σταμάτησε στις 100), προς το τέλος κατάλαβε ότι μάλλον δεν έφταιγε η αρκούδα για την επίθεση, αλλά οι άνθρωποι που κατέστρεψαν το φυσικό της περιβάλλον και την οδήγησαν στην πείνα. Στο δρόμο Χοκκάιντο 1049 υπάρχει ένα μνημείο για το περιστατικό, αλλά και πάμπολες πινακίδες με απεικονίσεις αρκούδων. Αυτό το περιστατικό ήταν αρκετό για να χαράξει το συλλογικό υποσυνείδητο των Ιαπώνων την πληροφορία ότι οι αρκούδες είναι ανθρωποφάγες. Ωστόσο υπάρχει και ο αντίποδας. Στη χερσόνησο Σιρετόκο, στο βορειότερο τμήμα του νησιού, κάποια στιγμή οι θηλυκές αρκούδες άρχισαν να φέρνουν τα μικρά τους να κάνουν παρέα με τους ψαράδες. Εικάζεται ότι οι αρκουδίνες προτιμούν τους ψαράδες, ώστε να μείνουν μακριά απο επιθετικούς αρκούδους. Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια και ποτέ δεν έχουν σημειωθεί επιθέσεις.  

Η αρκούδα είναι ιερό ζώο για τους ιθαγενείς Αϊνού, οι οποίοι πίστευαν ότι τα πνεύματα των θεών είναι εγκλωβισμένα μέσα σε νεαρά αρκουδάκια. Σε αυτήν την πεποίθηση βασιζόταν το τελετουργικό του Ιομάντε. Όταν έβρισκαν ένα μικρό αρκουδάκι, το έβαζαν στο σπίτι και το ανέτρεφαν με κάθε φροντίδα, σαν να ήταν ανθρώπινο παιδί τους για δυο χρόνια. Μετά, το έδεναν σε έναν στύλο και προσπαθούσαν να το σκοτώσουν με τόξα και βέλη. Σκοπός ήταν να χωρίσουν το σώμα από το πνεύμα της αρκούδας, ώστε το δεύτερο να επιστρέψει στον κόσμο των θεών. Η συνέχεια του τελετουργικού είναι αρκετά βίαιη, γι’ αυτό και απαγορεύτηκε με νόμο το 1955. Ωστόσο, όταν οι Αϊνού αναγνωρίστηκαν επίσημα ως ιθαγενείς και μειονότητα το 2008, αναγνωρίστηκε και η εξαίρεσή τους από το νόμο, για την προστασία της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Ένας από τους πιο γνωστούς Αινού σήμερα (δεν είναι και πολλοί), ο Χιντέο Ακίμπε, προσπάθησε να αναβιώσει το τελετουργικό, αλλά ευτυχώς η γυναίκα του απεφάνθη ότι δεν είναι καλή ιδέα στη σημερινή εποχή.  

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση αύξησης των επιθέσεων από αρκούδες σε κατοικημένες περιοχές σε όλη την Ιαπωνία. Σύμφωνα με το Νικκέι, οι τραυματισμοί από αρκούδα ήταν 159 περιστατικά το 2023, σε σχέση με μόλις 68 περιστατικά το 2022. Από αυτές, το 30% συνέβη στο βόρειο νομό Ακίτα. Φυσικά, η επίδραση του ανθρώπου στον τρόπο ζωής των άγριων ζωών οδήγησε στην αλλαγή της συμπεριφοράς τους, αλλά οι κάτοικοι ζητούν λύσεις. Γι’ αυτό και οι τοπικές κυβερνήσεις δίνουν κίνητρα για το κυνήγι της αρκούδας και τον έλεγχο του πληθυσμού τους. Ένα από αυτά τα μέτρα είναι και η προώθηση του κρέατος αρκούδας, π.χ. με κονσέρβες όπως αυτές που βρήκα στο όρος Μιτάκε. Παρόλα αυτά, ο πληθυσμός των αρκούδων έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία δέκα χρόνια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. 

Η δική μου συμβουλή αν θέλετε να αποφύγετε τις αρκούδες, είναι να ακολουθήσετε τις παραδοσιακές τακτικές, δηλαδή τη φασαρία. Οι οδηγοί πεζοπορίας λένε πάντα ότι είναι απαραίτητο ένα αρκουδοκάμπανο δεμένο στο σακίδιο, ώστε η αρκούδα να σε αποφεύγει με το που σε ακούσει. Κάθε σοβαρός Ιάπωνας πεζοπόρος κυκλοφορεί με αρκουδοκάμπανο, ωστόσο αυτό σημαίνει ότι σε δημοφιλή βουνά σε πιάνει το κεφάλι σου από το ντιν ντιν ντιν. Κάποιοι προτιμούν να παίζουν μουσική από φορητό ραδιοφωνάκι για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Άλλοι προτιμούν να έχουν το πεζοπορικό μπατόν τους έτοιμο ως λόγχη, σε περίπτωση δυσμενούς συνάντησης. Σε κάθε περίπτωση, αν δεις αρκούδα πρέπει να ηρεμίσεις, να κρατήσεις το βλέμμα σταθερό, και να απομακρυνθείς ήσυχα και αργά χωρίς να χάσεις οπτική επαφή. Ιδανικά, ένα απωθητικό σπρέι λογικά θα κάνει περισσότερη δουλειά σε περίπτωση επίθεσης από οποιαδήποτε φασαρία.  Το δικό μου αρκουδοκάμπανο είναι από το όρος Οογιάμα και είναι πιο πολύ για τη μόστρα, παρά για προστασία.

Έχετε συναντήσει ποτέ αρκούδα από κοντά; Αν σας άρεσε αυτό το blog, διαδώστε το στους φίλους σας. Για να μην χάνετε κανένα άρθρο, μπορείτε να με ακολουθήσετε στο facebook ή το instagram. Τα λέμε την επόμενη φορά!

---