Ιαπωνικά έθιμα για τη νέα χρονιά

Όπως κάθε άλλη χώρα, και η Ιαπωνία έχει τα δικά της έθιμα για τη νέα χρονιά. Σε αντίθεση με τους Κινέζους και τους Κορεάτες που γιορτάζουν τη νέα χρόνια σύμφωνα με το σεληνιακό ημερολόγιο γύρω στο Φλεβάρη, οι Ιάπωνες γιορτάζουν τον ερχομό της νέας χρονιάς την 1η Ιανουαρίου, όπως και η Δύση. Αν και η αρχή του σχολικού έτους ή η έναρξη προσλήψεων σε εταιρίες, ακόμα και η έναρξη της αυτοκρατορικής εποχής όταν αλλάζει ο αυτοκράτορας, γίνεται τον Απρίλη, η αρχή της χρονιάς τον Γενάρη είναι εξίσου σημαντική, με 3ημερη αργία. Οι πρώτες 3 μέρες του χρόνου ονομάζονται お正月 (oshougatsu), δηλαδή ο “κύριος μήνας”.

Η προετοιμασία για τη νέα χρονιά ξεκινά από το Δεκέμβρη με τα κλασσικά, γενική φασίνα 大掃除 (oosoji). Υπάρχουν τόσες πολλές δουλειές που πρέπει να γίνουν, σε σημείο που ο Δεκέμβρης ονομάζεται 師走 (Suwachi), “ο μήνας που ακόμα και οι δάσκαλοι/μάστερ τρέχουν”. Η άλλη μεγάλη προετοιμασία είναι αυτή του 御節料理 (osechi ryori), του γεύματος της πρωτοχρονιάς. Συχνά τα οσέτσι γίνονται παραγγελία ένα μήνα πριν από καταστήματα. Το μενού είναι ιδιαίτερα όμορφο και περιέχει πολλά ψαρικά, γαρίδες και άλλα παραδοσιακά λαχανικά εποχής. Τα υλικά επιλέγονται με τέτοιο τρόπο ώστε να συμβολίζουν θετικές έννοιες όπως ευημερία, τύχη και πρόοδο. Πάνω στην αλλαγή του χρόνου την παραμονή (大晦日 Omisoka), είθισται να τρώνε μακριά soba noodles, τα 年越し蕎麦(toshikoshi soba), μια αλληγορία για το μήκος των μακαρονιών, ελπίζοντας να φέρουν μακροζωία.

Τις μέρες πριν την αλλαγή, το σπίτι ή το ιερό του σπιτιού στολίζεται με ένα 鏡もち(kagami mochi), ένα πυργάκι που αποτελείται από δύο στρογγυλά γλυκά μότσι από αλεύρι ρυζιού με ένα μανταρίνι στην κορφή. Καγκάμι σημαίνει καθρέφτης και το στρυγγυλό σχήμα των μότσι θυμίζει καθρέφτη, όπου πιστεύεται ότι ζουν οι θεοί. Αντί για μανταρίνι κανονικά βάζουν ένα άλλο εσπεριδοειδές το daidai, γιατί έτσι προφέρεται και το 代々 που σημαίνει “πολλές γενιές”. Συχνά το καγκάμι μότσι είναι μόνο για διακόσμηση, δεν έχει ιδιαίτερη αξία ως γλυκό. Φέτος λόγω του covid19, οι εταιρίες παρασκευής ετοίμασαν σαφώς μικρότερες μερίδες, μιας και δεν αναμένεται να γίνουν μεγάλα πάρτυ στα σπίτια.

Ο στολισμός του εξωτερικού του σπιτιού, 1 βδομάδα πριν μέχρι 1 βδομάδα μετά την αλλαγή του χρόνου είναι το 門松(kadomatsu) δηλαδά ένα ζευγάρι κλαδιά κυρίως από πεύκο, αλλά και από μπαμπού και δαμασκηνιά που στολίζουν την είσοδο. Στο καντομάτσου πιστεύεται ότι βρίσκει καταφύγιο ο θεός της καλής σοδειάς και ευλογίας toshigami τις μέρες των γιορτών. Το αειθαλές πεύκο συμβολίζει τη μακροζωία, το μπαμπού που αναπαράγεται εύκολα την αφθονία και η δαμασκηνιά που ανθίζει μες στο χειμώνα την ανθεκτικότητα.

Κάποιες μέρες πριν την αλλαγή, όλοι ετοιμάζουν τα 年賀状(Nengajo), δηλαδή ευχετήριες κάρτες για την αρχή του χρόνου, έθιμο από την εποχή Χειάν το 800μΧ. Το ταχυδρομείο αφιερώνει ειδικό κουτί συγκεκριμένα για αυτές τις κάρτες, ώστε να συγκεντρωθούν χωριστά και να παραδοθούν την 1η ημέρα του νέου χρόνου. Αυτές οι καρτ ποστάλ έχουν προπληρωμένο γραμματόσημο και θεματολογία με το ζώδιο του κινεζικού ημερολογίου για την ερχόμενη χρονιά. Για το 2021, η χρονιά είναι αυτή της αγελάδας. Οι κουλ κάρτες φέτος απεικονίζουν γλυκούλικα μπουκάλια γάλακτος. Επίσης, κάθε μία κάρτα έχει αριθμό για την πρωτοχρονιάτικη λοταρία.

Η αλλαγή του χρόνου γίνεται στο ναό τα μεσάνυχτα, με την τελετή 除夜の鐘 (joya no kane), όπου οι ιερείς και οι πιστοί χτυπούν την καμπάνα του ναού 108 φορές, μία για κάθε πειρασμό ή αμαρτία του ανθρώπου σύμφωνα με τα διδάγματα του βουδισμού. Αν κανείς θέλει να χτυπήσει την καμπάνα, ο ναός μοιράζει από πριν χαρτάκια με νούμερο χτυπήματος.

Η νέα χρονιά -και τα εργασιακά bonus- δεν γίνεται χωρίς αγορές, οπότε εμφανίστηκε το φαινόμενο του 福袋(Fukubukuro). Στην αρχή της χρονιάς για τις 2-3 πρώτες μέρες συμβαίνει κάτι σαν black friday, με τυχερές σακούλες για οτιδήποτε από τσάι μέχρι σετ ρούχων σε εξευτελιστικές τιμές. Ακόμα και οι εταιρίες αυτοκινήτων προσφέρουν fukubukuro.

Τελευταία, πολλοί ξένοι συγκεντρώνονται στο κέντρο του Τόκυο, στη Σιμπούγια για αντίστροφη μέτρηση της έλευσης της νέας χρονιάς. Ωστόσο, η ημέρα της αλλαγής παραμένει οικογενειακή γιορτή με πολλές οικογένειες να φεύγουν από τις μεγαλουπόλεις για το πατρικό. Αντί για Άγιο Βασίλη που φέρνει δώρα, τα παιδιά στην Ιαπωνία περιμένουν από παππούδες και λοιπούς συγγενείς χρήματα, τα お年玉 (Otoshidama), που δίνονται μέσα σε ειδικούς μικρούς χάρτινους φακέλους, μιας και στους Ιάπωνες δεν αρέσει να αγγίζουν χρήματα απευθείας. Τις πρώτες μέρες της νέας χρονιάς, κόσμος συρρέει στους σιντοϊστικούς ναούς για το Hatsumode (初詣), την πρώτη επίσκεψη στο ναό. Πολλοί πάνε σε θάλασσες και βουνοκορφές για να δουν την πρώτη ανατολή του χρόνου (初日の出, hatsuhinode). Υπάρχει ένα γενικό πανηγυράκι, με πλανόδιους πάγκους που προσφέρουν φαγητό και ποτά στους επισκέπτες.

Την πρώτη αλλαγή χρόνου στην Ιαπωνία την πέρασα στο βουδιστικό ναό για το τελετουργικό χτύπημα της καμπάνας. Ομολογώ ότι ήταν λίγο βαρετό να μετράς ένα ένα τα χτυπήματα μες στο κρύο. Τη δεύτερη χρονιά άλλαξα το χρόνο στην παρέλαση των αλεπούδων 狐行列(kitsune gyoretsu), γύρω από αναμμένες φωτιές, με μουσική, χορό και πολλές πολλές μάσκες αλεπούς. Την τρίτη χρονιά, έφυγα να συναντήσω την οικογένεια μου στο Salzburg της Αυστρίας. Φέτος λόγω του ιού οι επιλογές είναι ελάχιστες, οπότε θα επισκεφτώ έναν φίλο για δείπνο πριν την αλλαγή.

Αυτή ήταν μια γρήγορη εισαγωγή στα ιαπωνικά έθιμα της νέας χρονιάς. Ελπίζω να μάθατε πράγματα που δε γνωρίζατε. Για το τέλος, αφήνω δύο ευχές, για πριν και για μετά την αλλαγή της χρονιάς. Καλή χρονιά!

よいお年を(yoi otoshi o) = εις ένα καλό νέο έτος, ευχή μέχρι την αλλαγή του χρόνου

明けましておめでとうございます(akemashite omedeto gozaimasu) = συγχαρητήρια για την έναρξη, ευχή μετά την αλλαγή του χρόνου