Παρανοήσεις

Το καλό με τα σόσιαλ μίντια είναι ότι μπορείς να επικοινωνήσεις με τον οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την Ιαπωνία. Το κακό είναι ότι κατά πλειοψηφία, θα σε ρωτούν για τα ίδια, χιλιοειπωμένα στερεότυπα. Κάντε μου παρέα για να ξεψαχνίσουμε μερικά από αυτά, ώστε να μπορώ να τους παραπέμπω όλους εδώ για αρχή.

1. Πώς είναι η ζωή σου στο Τόκυο; Είναι όλοι οι Κινέζοι ίδιοι;

Προφανώς, η γεωγραφία πρέπει να ξαναδιδάσκεται στο Λύκειο, γιατί δεν το έχουμε και πολύ, ειδικά με την παγκόσμια. Το Τόκυο είναι η πρωτεύουσα της Ιαπωνίας, το Πεκίνο η πρωτεύουσα της Κίνας και οι δύο χώρες είναι ξεχωριστές και αυτόνομες. Οι άνθρωποι της ΝΑ Ασίας μοιάζουν πολύ σε εμφανισιακά χαρακτηριστικά, αλλά δεν είναι εντελώς ίδιοι ούτε και έχουν ίδια κουλτούρα ή συμπεριφορά. Για κάποιον μεγαλωμένο στη Δύση που βλέπει καθημερινά Καυκάσια πρόσωπα, είναι λογικό τα πρόσωπα των Ασιατών να μοιάζουν, λόγω της μειωμένης εκπαίδευσης του μυαλού στην ταξινόμησή τους (ίσως η πρωτοκαθεδρία της Kpop να το αλλάξει αυτό). Αλλά αυτό σαν διαπίστωση απέχει πολύ από το είναι όλοι ίδιοι. Αυτό που είναι όντως δύσκολο στο να ξεχωρίζεις Ιάπωνες (ισχύει ακόμα περισσότερο για Κορεάτες και Κινέζους) είναι ότι συχνά έχουν τα ίδια επώνυμα. Μιας και η επικοινωνία γίνεται με βάση το επώνυμο και όχι το όνομα, όταν έχεις 5 Σουζούκι και 3 Τανάκα μέσα στο ίδιο γραφείο, όλες οι διαδικασίες ταξινόμησης δυσκολεύουν.

2. Γιατί τρώνε έντομα / δηλητηριώδη ψάρια / (*οτιδήποτε περίεργο είπε ένας γιουτιούμπερ κάποτε*);

Αρχικά, δεν τρώνε έντομα συστηματικά, αυτό γίνεται σε άλλες χώρες, πχ. η Ταϊλάνδη, ούτε και σκύλους, π.χ. Κορέα. Από εκεί και πέρα, ας θυμόμαστε ότι η Ιαπωνία είναι μια χώρα με ελάχιστους φυσικούς πόρους, λιγότερο από 20% έδαφος κατάλληλο για καλλιέργειες, η κτηνοτροφία και η κρεατοφαγία εμφανίστηκαν σχετικά αργά. Προκειμένου να επιβιώσουν, οι άνθρωποι του παρελθόντος εφηύραν μέσω trial & error, πολλές τεχνικές για να αποσπούν τρόφιμα από περίεργες πηγές (κυρίως θαλασσινούς οργανισμούς) και να τα συντηρούν μακροπρόθεσμα. Έτσι δημιουργήθηκε το Katsuobushi, τα φασόλια Natto και άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται καθημερινά στην ιαπωνική κουζίνα. Επιπλέον, κάποια υλικά όπως το ψάρι Fugu νομίζω είναι περισσότερο ζήτημα γοήτρου λόγω της σπανιότητάς τους. Όσον αφορά τρελούς συνδυασμούς υλικών, όπως σαρδελίτσες με παγωτό, αυτό είναι αποτέλεσμα μάρκετινγκ, μιας και η πιο τρελή ιδέα, θα προσελκύσει κόσμο στο μαγαζί. Γενικά, η αγορά των ποτών με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ, των ροφημάτων και των σνακ, κινείται σε μεγάλο βαθμό από limited edition ανορθόδοξους συνδυασμούς γεύσεων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι συνδυασμοί αυτοί ανταποκρίνονται στις γαστρονομικές προτιμήσεις του ιαπωνικού λαού.

3. Πιστεύουν σε φαντάσματα και φοβούνται τα πάντα;

Εδώ εμείς πιστεύουμε στο ξεμάτιασμα, δε θα πιστεύουν αυτοί στον καταραμένο αριθμό 4; Πέρα από την πλάκα, οι περισσότερες προκαταλήψεις είναι κατάλοιπο που έχει μείνει μέσα στις παραδόσεις, άρα είναι δύσκολο να εξαφανιστούν εντελώς. Δε φοβούνται όμως, αντίθετα θα έλεγα, μεγαλώνουν σε μία τόσο ασφαλή από εγκληματικότητα κοινωνία που τους κάνει να έχουν άγνοια φόβου. Σε κάθε περίπτωση, προσπαθούν να είναι προνοητικοί και να σκέφτονται πριν δράσουν, το οποίο τους προστατεύει τελικά από κακοτοπιές.

4. Είναι θεός ο αυτοκράτορας;

Κατηγορηματικά όχι, μετά το τέλος του πολέμου. Ειδικά πλέον με τον αυτοκράτορα Χέισει που απλά πήρε σύνταξη, την πριγκίπισσα Μάκο που φεύγει από τη βασιλική οικογένεια για να παντρευτεί έναν συμφοιτητή της και την ύπαρξη πρακτικά ενός μόνο διαδόχου, έχει χαθεί κάθε θεϊκότητα. Ο ρόλος του αυτοκράτορα είναι σε μεγάλο βαθμό διακοσμητικός και ενωτικός.

5. Οι Ιάπωνες θυμώνουν και προσβάλλονται εύκολα; Είναι κρυόκωλοι;

Πολύ δύσκολα ένας Ιάπωνας θα θυμώσει και θα το δείξει, εκτός και αν είναι πίσω από κλειστές πόρτες. Δεν προσβάλλονται εύκολα και αν συμβεί, δε θα αντιδράσουν με ύβρεις ή χειρονομίες. Αν θυμώσουν όμως, μπορεί να φτάσουν στα άκρα, προσπαθώντας να σαμποτάρουν αυτόν που τους “αδίκησε”. Η κουλτούρα και οι κανόνες συμπεριφοράς όμως είναι φτιαγμένοι με τέτοιον τρόπο, ώστε το καλό του συνόλου να βρίσκεται πάνω από το ατομικό και οι αντιδράσεις τους είναι τέτοιες ώστε να αποφεύγονται οι διαμάχες. Από την άλλη, αυτό δημιουργεί ένα σωρό άλλα προβλήματα αυτοκαταπίεσης και γενικότερης ψυχολογικής πίεσης. Για δεδομένα Μεσογείου, ναι οι Ιάπωνες είναι κρύοι και κλειστοί, παρά την άπειρη ευγένεια τους και τα χαμόγελα. Όταν όμως αρχίσεις να δημιουργείς δεσμούς φιλίας με κάποιον, βλέπεις ότι δείχνουν την εκτίμηση τους περισσότερο με πράξεις, παρά με λόγια. Αυτή δεν είναι τελικά η ουσία των ανθρώπινων δεσμών;

6. Είναι άπιαστο το κόστος ζωής;

Η ζωή και τα ενοίκια είναι σαφώς ακριβότερα από την Ελλάδα. Γενικά όμως, η ζωή στο Τόκυο είναι συγκρίσιμη με άλλες μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, ειδικά με τη ζημιά που έχει κάνει το gentrification στα αστικά κέντρα. Ο κατώτερος μισθός είναι περίπου στα 1200 ευρώ, τα οποία είναι λίγα, δεδομένης και της υψηλής φορολογίας για κοινωνικές παροχές. Συνηθισμένοι χαμηλοί μισθοί είναι στα 2500-3000 ευρώ το μήνα, με επιπλέον μπόνους δύο φορές το χρόνο, τα οποία είναι οκ για απλή ζωή. Τα φρούτα, ο καφές έξω, οι μεταφορές είναι πολύ ακριβά, ενώ η ενέργεια, η επίσκεψη σε γιατρούς και τα ξενοδοχεία είναι σχετικά φτηνά. Όπως και παντού, αν έχεις καλή δουλειά, είναι καλά, αν όχι, στην επαρχία είναι όλα πάμφθηνα.

7. Φοράνε πάντα κουστούμια;

Οι Ιάπωνες είναι πάντα καλοντυμένοι, χωρίς απαραίτητα να είναι κομψοί. Το κουστούμι είναι απαραίτητο, ό,τι δουλειά και να κάνεις. Όμως για πολλούς, είναι περισσότερο ευκολία για να είναι προσεγμένοι χωρίς να σκέφτονται τι θα φορέσουν και να πληρώσουν πολλά γι αυτό, κάτι σαν στολή εργασίας. Τα μίνι μάρκετ πουλάνε φτηνά λευκά πουκάμισα για περιπτώσεις ανάγκης, είναι κάτι φυσιολογικό. Αντίθετα, το στυλ του δρόμου είναι πολύ πιο φαρδύ, αεράτο, με συνδυασμούς χρωμάτων και υφών, πολύ μακριά από το καθημερινό επίσημο ντύσιμο. Αν και δε φορώ κουστούμι στη δουλειά, έχω αρχίσει να υιοθετώ το στυλ γραφείου με μπλε παντελόνι και μονόχρωμη λινή μπλούζα ή πουκάμισο, είναι πολύ πιο ξεκούραστη η πρωινή επιλογή ρούχων.

8. Έχεις χρόνο να κοιμηθείς; Δουλεύεις σαν ρομποτ;

Οι Ιάπωνες πράγματι περνούν πολλές ώρες στη δουλειά. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δίνουν το 100% για να είναι παραγωγικοί ή ότι δεν κοιμούνται πάνω στο γραφείο την ώρα της δουλειάς. Έχει περισσότερη σημασία το να βρίσκεσαι εκεί από το να παράγεις έργο. Οι περισσότερες θέσεις εργασίας στην Ιαπωνία είναι πρακτικά μόνιμες, με αποτέλεσμα όταν κάποιος χάνει την όρεξη του για δουλειά, κάποιος άλλο να δουλεύει διπλά για να τον αναπληρώσει. Συχνά, η επιτυχία της εταιρίας συνδέεται και με προσωπική επιτυχία, οπότε οι εργαζόμενοι αποδέχονται προτάσεις πχ να μετακομίσουν στην άλλη άκρη του κόσμου παρόλο που έχουν οικογένεια, για το καλό της εταιρίας. Τις τελευταίες δεκαετίες, η κυβέρνηση και τα λόμπυ μεγάλων επιχειρήσεων κάνουν κινήσεις για να μειώσουν τις υπερωρίες, βάζοντας πρόστιμα σε εταιρίες που ζητούν από τους εργαζομένους τους να εργάζονται παραπάνω από το 40ωρες/εβδομάδα.

9. Μισούν τους ξένους και είναι κρυφοναζί;

Δύσκολη η απάντηση εδώ. Δε μισούν τους ξένους, όσο τους θεωρούν κατώτερους τους, κάτι που συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό και στην Ευρώπη, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Δε θα σε βρίσουν, κυνηγήσουν, δείρουν, ούτε θα σου μιλήσουν άσχημα. Όμως αν είσαι ξένος θα σου αρνηθούν σπίτια και υπηρεσίες, δε θα κάτσουν δίπλα σου στο τρένο, θα προσπαθήσουν να σε ξεγελάσουν και να σε ταλαιπωρήσουν επίτηδες, δε θα ακούσουν τη γνώμη σου και την εμπειρία σου. Ειδικά το να ακούς απανωτά ΟΧΙ από ιδιοκτήτες διαμερισμάτων, σε ποσοστό 95% αρνητική απάντηση και τα άλλα 5% να είναι χρέπια, είναι αποκαρδιωτικό. Ένας παράγοντας σε αυτό ήταν η μαζική φυγή όλων των ξένων μετά το τσουνάμι του 2011, που εγκατέλειψαν τα σπίτια και τις ζωές τους στη μέση, χωρίς αυτό όμως να δικαιολογεί την άκριτη απόρριψη κάθε ξένου από τους ιδιοκτήτες 10 χρόνια μετά. Φυσικά, τα φαινόμενα ρατσισμού έχουν κυμαινόμενη ένταση, είναι γενικά πιο βαριά απέναντι σε Κινέζους, Κορεάτες, Ινδούς και Αφρικανούς. Το πρόβλημα σε σχέση με τη δύση είναι ότι ο ρατσισμός είναι συστημικός, ότι τα διπλά στάνταρ συχνά εφαρμόζονται με νομοθεσίες (ή έλλειψη αυτών) της κυβέρνησης. Με το ναζισμό δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση, και δε νομίζω ότι μπορούμε να κρίνουμε την ιστορία της Ασίας με όρους Ευρώπης. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι λόγω της εμπλοκής της Αμερικής μετά το ΒΠΠ, σαν λαός δεν έμαθαν τι έκαναν λάθος και γιατί ήταν λάθος, αποφεύγουν να διδάξουν αυτό το κομμάτι της ιστορίας τους και συχνά ξαναγράφουν ολόκληρα κεφάλαια αυτής, όπως το τι έγινε στο Νανκίνγκ. Παρουσιάζουν τους εαυτούς τους ως θεματοφύλακες της παγκόσμιας ειρήνης, χωρίς να έχουν κάνει την ενδοσκόπηση που είναι απαραίτητη για το ρόλο αυτό.

10. Είναι τελειομανείς και πεντακάθαροι; Είναι χαλαροί και πάνε για καφέ;

Κάποιοι Ιάπωνες, πολύ παθιασμένοι, είναι τελειομανείς. Αυτό συμβαίνει γιατί βάζουν μεράκι σε ό,τι κάνουν, η δουλειά τους είναι ταυτόσημη με το Ikigai τους, δηλαδή το λόγο για να ζουν. Αλλά λίγοι είναι αυτοί που το καταφέρνουν από μέσα τους. Οι περισσότεροι ακολουθούν οδηγίες, τα περισσότερα είναι γραμμένα σε βιβλιαράκια. Θυμάμαι τότε που έβλεπα μια ταμία να εκπαιδεύει την καινούρια, της έδειχνε ακριβώς πώς θα πιάσει τη σακούλα, θα τη στρίψει και θα τη δώσει στον πελάτη. Η σχέση με την καθαριότητα εξαρτάται από τον άνθρωπο, ενώ η πόλη είναι καθαρή, θα δεις πενταβρόμικα μπαλκόνια ή αυλές με παλιατζούρες. Η χαλαρότητα στη ζωή νομίζω ότι συμβαδίζει με το κλίμα. Μιας και 250 μέρες το χρόνο βρέχει και τις υπόλοιπες έχει συννεφιά, δεν μπορεί κανείς να βγει σε ένα τραπεζάκι στον ήλιο και να αράξει. Εκ των πραγμάτων, η χαλαρότητα είναι περιορισμένη και αντικαθίσταται από δραστηριότητες αναψυχής και χόμπυ.

Επίλογος

Αυτές οι απορίες είναι μόνο η επιφάνεια. Υπάρχουν πολλά περισσότερα στερεότυπα για την Ιαπωνία, όπως ότι είναι η χώρα του μέλλοντος, των ουρανοξυστών και της τεχνολογίας, ότι οι Ιάπωνες είναι άβουλα, αφελή όντα και ότι είναι “αγαθοί-βάρβαροι”. Ζώντας κάμποσα χρόνια στην Ιαπωνία, έχω ξεχάσει πολλά από τα δυτικά στερεότυπα και σταματώ να παρατηρώ διαφορές της νοοτροπίας, μιας και μου είναι οικείες. Αν έχετε κάποια συγκεκριμένη απορία, ρωτήστε τη στα σχόλια!