Οδοιπορικό στο Κιούσου: Ναγκασάκι

Όλοι ξέρουμε το Ναγκασάκι για όλους τους λάθος λόγους. Όμως πέρα από το προφανές μαρτύριο της ατομικής βόμβας, η πόλη είναι γνωστή κυρίως για τα γλυκά της, τους κρυφοχριστιανούς και τους Ολλανδούς.

Το Ναγκασάκι είναι ο νομός και η ομώνυμη πόλη στο νησί Κιούσου, το νοτιότερο μεγάλο νησί της Ιαπωνίας. Για να φτάσεις εκεί από το Τόκιο χρειάζεται να πάρεις αεροπλάνο, ή εναλλακτικά να πάρεις το τρένο σινκάνσεν μέχρι τη Χακάτα (Φουκουόκα) και να αλλάξεις σε συμβατικά τρένα. Από ψηλά, το Κιούσου φαίνεται καταπράσινο, αλλά και γεμάτο βουνά και στενές κοιλάδες. Το νησί έχει ευχάριστο ήπιο κλίμα, εναλλάξ με ισχυρούς τυφώνες, καταστροφικούς σεισμούς και τρομερά ενεργητικά ηφαίστεια. Ίσως όλοι αυτοί οι πανταχού παρόντες κίνδυνοι είναι που κάνουν το Κιούσου τόσο ενδιαφέρον και ελκυστικό.

Η ιστορία του Ναγκασάκι (長崎= μακρύ ακρωτήρι) ως πόλη-λιμάνι ξεκινά κάπου στο 1500. Οι αγαπημένοι μας αποικιοκράτες Πορτογάλοι έφτασαν φέρνοντας εμπορεύματα από τις Ινδίες και ψάχνοντας αγορά για να τα διαθέσουν. Έμποροι και φεουδάρχες εξίσου αντιλήφθηκαν την οικονομική ευκαιρία του διεθνούς εμπορίου, οπότε σιγά σιγά το ψαροχώρι άρχισε να μετατρέπεται σε λιμάνι, ώστε να χωρέσει τις φρεγάτες. Πολλά δημοφιλή ιαπωνικά εδέσματα χρωστούν την προέλευσή τους στο Ναγκασάκι και τους Πορτογάλους. Οι λέξεις “καστέλα” και “τεμπούρα” είναι ξεκάθαρα ξενικές, άλλο αν πλέον ακούς τεμπούρα και ψάχνεις ντελίβερι από το κοντινότερο σουσάδικο.

Μαζί τους βέβαια, οι Πορτογάλοι έφεραν και τον καθολικισμό, κάτι που δεν άρεσε στους Ιάπωνες. Πρώτος πρώτος έφτασε ως ιεραπόστολος και ένας από τους ιδρυτές του τάγματος των Ιησουιτών μοναχών, ο μετέπειτα άγιος Francis Xavier. Οι επόμενοι αφιχθέντες προσπάθησαν σκληρά να προσηλυτίσουν τους ντόπιους και κάπως τα κατάφεραν το Ναγκασάκι να γεμίσει χριστιανούς. Αυτό δεν άρεσε καθόλου στον μεγαλέξαντρο της Ιαπωνίας, τον Τογιοτόμι Χιντεγιόσι, επειδή θεωρούσε ότι η εξουσία που πήγαζε από τη νέα θρησκεία θα απειλούσε τη δική του. Τόσο αυτός, όσο και οι μετέπειτα σογκούν των Τοκουγκάβα άρχισαν να καταδιώκουν τους χριστιανούς και κάπως έτσι υπάρχουν οι 26 μάρτυρες άγιοι της Ιαπωνίας. Η μανία των Πορτογάλων να διαδώσουν τον χριστιανισμό ανάγκασε τους σογκούν να γράψουν τις εμπορικές συμφωνίες στα παλαιότερα των υποδημάτων τους και να διώξουν τους Πορτογάλους σούμπιτους. Ειδικά αφότου οι χριστιανοί αποφάσισαν να κάνουν μια αποτυχημένη επανάσταση, την επανάσταση της Σιμαμπάρα. Τους Ολλανδούς όμως, που ήταν προτεστάντες και δεν έμπλεκαν τα θρησκευτικά τους με τη δουλειά, τους άφησαν να μπαινοβγαίνουν στην Ιαπωνία. Συγκεκριμένα και επειδή οι Ολλανδοί έστειλαν στρατό να βοηθήσει το σογκούν να καταπνίξει την επανάσταση των καθολικών. Φάνηκε ότι τα παιδιά ενδιαφέρονται παραπάνω για το χρήμα απ’ ότι για το πιστεύω.

Όταν έφυγαν οι Πορτογάλοι, στους Ολλανδούς επιτράπηκε να οικειοποιηθούν ένα τεχνητό νησί στο λιμάνι του Ναγκασάκι και να το κάνουν βάση τους, την Ντετζίμα (出島) – σιγά που θα έδιναν στέρεα γη, νησάκι από άμμο και πολύ είναι. Το όνομα του νησιού σημαίνει νησί της εξόδου, επειδή αποτελούσε διεθνές σύνορο. Ήταν ο πιο σημαντικός εμπορικός σταθμός αλλά και κόμβος επικοινωνίας με τον έξω κόσμο για τα διακόσια χρόνια που η Ιαπωνία είχε κλείσει ερμητικά τα σύνορά της λόγω της πολιτικής απομόνωσης των Τοκουγκάβα, την περίοδο 1641–1854. Το νησί είχε έκταση 9000 τετραγωνικά μέτρα και ενωνόταν με την ξηρά με μία γέφυρα. Το γεγονός ότι οι Ολλανδοί μονοπώλησαν τις διεθνείς σχέσεις οδήγησε στο φαινόμενο κάθε ξένη γνώση και τεχνολογία να εισάγεται στην Ιαπωνία μέσω αυτών. Προκειμένου να μπορέσουν να μάθουν, οι λόγιοι των προηγούμενων αιώνων άρχισαν να μαθαίνουν ολλανδικά για τις μελέτες τους επάνω στη δυτική τεχνολογία και κουλτούρα (蘭學Ρανγκάκου). Πολλά βιβλία ιατρικής ήταν γραμμένα στα ολλανδικά, η επίδραση των οποίων φαίνεται σε αρκετές ορολογίες που έχουν επικρατήσει στα Ιαπωνικά ως δάνεια από τα ολλανδικά.

Στο σήμερα, η Ντετζίμα είναι ένα υπαίθριο μουσείο με διατηρητέα κτίρια και εκθέματα. Η αντίθεση ανάμεσα στα ιαπωνικά και τα “ολλανδικά” σπίτια είναι κατάφορη. Περπατώντας βλέπεις τα σπίτια των εμπόρων, τις αποθήκες, βοηθητικούς χώρους, αλλά και κάποια δωμάτια με τατάμι για Ιάπωνες αξιωματούχους και τοποτηρητές. Οι Ολλανδοί πλήρωναν νοίκι για τη γη που είχαν τη βάση τους και υπόκεινταν σε εξονυχιστικούς ελέγχους και δασμούς. Υπήρχε ιδιαίτερος ζήλος στο να κατασχεθεί οποιοδήποτε θρησκευτικό αντικείμενο ή βιβλίο. Παρόλη την ταλαιπωρία, η εμπορική σχέση με την Ιαπωνία έφερνε σημαντικά κέρδη, οπότε διατήρησαν τη βάση της Ντετζίμα. Ήταν αυτοί που έφεραν τον καφέ, τη σοκολάτα, τις ντομάτες, την φωτογραφία, τα μπιλιάρδα και τις μπύρες. Με τα χρόνια και μετά το άνοιγμα της Ιαπωνίας, το σημείο μετατράπηκε σε κοινωνικό κλαμπ με διεθνή χαρακτήρα. Έμποροι από όλον τον κόσμο μαζεύονταν στο δυτικού τύπου σαλόνι δίπλα στο τζάκι και έλεγαν τα νεάκια τους. Για να μη χαθούν, ελλείψει σόσιαλ μίντια, είχαν μια κορνίζα όπου έβαζαν κάρτες με τα ονόματα και τις διευθύνσεις τους.

Η ιστορία της Ντετζίμα έληξε στα τέλη του 1800, όταν έφτασε ο αμερικάνος ναύαρχος Πέρυ με τα μαύρα καράβια του και άνοιξε τα σύνορα της Ιαπωνίας με το ζόρι. Τι κι αν παλιά η Ντετζίμα ήταν ένα τεχνητό νησί σε σχήμα βεντάλιας έξω από το λιμάνι, πλέον την έχει καταπιεί η πόλη μέσα της, δεν ξεχωρίζει από τη γύρω γη. Όσο για την τάση των Ιαπώνων να απομονώνουν τους ξένους σε τεχνητά νησιά ανάμεσα σε φορτία και αποθήκες -μη και τολμήσουν και αμαυρώσουν την αγνότητά τους- αυτή κρατά ακόμα. Το αντιλαμβάνομαι κάθε φορά που πάω στη Σιναγκάβα, στο γραφείο μετανάστευσης να ανανεώσω την άδεια παραμονής μου.

Το λιμάνι του Ναγκασάκι είναι εντυπωσιακά ευχάριστο, σε σημείο που μου θύμισε λίγο ηπειρωτική Ελλάδα όπως είχε μαγαζιά με τραπεζάκια έξω, κάτι που δεν βλέπεις γενικά στην Ιαπωνία. Από εδώ μπορεί κανείς να κάνει κρουαζιέρα στα νησιά Γκότο, μια συστάδα νησιών όπου κατοικούσαν κρυφοχριστιανοί κατά τα χρόνια της απομόνωσης. Ή να πάει στην Τσουσίμα, την γνωστή από το βιντεοπαιχνίδι με το φάντασμα, και αυτό το νησί στο νομό του Ναγκασάκι ανήκει. Ή να πάει κάπου αλλού, σε ένα νησί που μοιάζει να βγήκε από βιντεοπαιχνίδι, αλλά η ιστορία του είναι σκέτη μαυρίλα.

Περπατώντας στο λιμάνι, θα δει κανείς παντού το λογότυπο της Μιτσουμπίσι. Και που το πρόβλημα, αφού είναι ίσως η μεγαλύτερη ιαπωνική εταιρία. Όμως η σχέση της με το Ναγκασάκι είναι ακόμα πιο στενή. Ο κύριος στο άγαλμα της παραπάνω φωτογραφίας είναι ο Γιατάρο Ιβασάκι, γόνος μια πρώην οικογένειας σαμουράι, ένα ρεμάλι, που όμως πήγε στο Τόκιο και δικτυώθηκε ώστε έγινε μεγάλος έμπορος και επιχειρηματίας. Έκανε την τύχη του αναλαμβάνοντας τις μεταφορές του αυτοκρατορικού στρατού της Ιαπωνίας, καθώς και διάφορα κρατικά και στρατιωτικά πρότζεκτ. Είναι ο ιδρυτής της Μιτσουμπίσι, μιας από τις τέσσερις τεράστιες εταιρίες Ζάιμπάτσου (財閥) που κυριάρχησαν στην Ιαπωνική οικονομία μετά την μεταρρύθμιση Μέιτζι και το άνοιγμα της χώρας στη δύση.

Το Ναγκασάκι έγινε σημαντική έδρα της Μιτσουμπίσι με ναυπηγεία και εργαστήρια βαρέων μηχανημάτων. Με την αρχή της βιομηχανοποίησης της Ιαπωνίας, οι ανάγκες της σε καύσιμα πολλαπλασιάστηκαν εκθετικά. Στο νησάκι Χασίμα λίγο έξω από το Ναγκασάκι ανακαλύφθηκε κοίτασμα άνθρακα, το οποίο η Μιτσουμπίσι έσπευσε να εκμεταλλευτεί. Όσο οι ανάγκες για πρώτες ύλες αυξάνονταν, τόσο αυξάνονταν και οι επεκτατικές τάσεις της Ιαπωνίας. Ήθελε να γίνει Βρετανία στη θέση της Βρετανίας βλέπετε, με το πρόσχημα της απελευθέρωσης των καημένων ασιατικών λαών από τους δυτικούς αποικιοκράτες. Στο ενδιάμεσο όμως, η Ιαπωνία έστησε δικές τις αποικίες, ειδικότερα στην Κορέα. Το δίκαιο του αποίκου επιτρέπει να στείλεις “εργατικό δυναμικό” από της αποικίες όταν υπάρξει ανάγκη.

Το νησί Χασίμα (端島), που λέτε, έχει το παρατσούκλι Γκουνκαντζίμα (軍艦島) επειδή η μορφή του μοιάζει με πολεμικό πλοίο από μακριά. Υπάρχουν δύο ημερήσιες κρουαζιέρες που σε πάνε εκεί, και εγώ προτίμησα την Black Diamond. Η πρώτη στάση είναι στο μεγαλύτερο νησί Τακασίμα, όπου υπάρχει ένα μουσείο με εκθέματα σχετικά με την ιστορία της Χασίμα. Στη συνέχεια, το καράβι συνεχίζει για την ίδια την Χασίμα, στην οποία μπορεί να προσεγγίσει και να αποβιβάσει τους επισκέπτες μόνο όταν έχει χαμηλό κυματισμό. Εικόνες του νησιού γίνονται viral στο ίντερνετ κάθε λίγους μήνες με λεζάντα “αυτό το νησί στην Ιαπωνία που μοιάζει να βγήκε από πολεμικό βιντεοπαιχνίδι”. Ίσως το έχετε δει και στην ταινία Skyfall με τον Τζειμς Μποντ. Το νησί εγκαταλείφθηκε βιαστικά το 1974 όταν στέρεψε το κοίτασμα, οπότε έμεινε να ρημάξει από τον θαλασσινό καιρό και τους συχνούς τυφώνες.

Στις δόξες της, η Χασίμα είχε πάνω από πέντε χιλιάδες κατοίκους, ανθρακωρύχους, τις οικογένειές τους, δασκάλους, υπαλλήλους και ότι άλλο χρειάζεται μια μικρή κοινωνία για να λειτουργήσει. Οι εργασιακές συνθήκες ήταν άθλιες και το υγρό υποτροπικό κλίμα τις έκανε χειρότερες. Εκεί χτίστηκε το πρώτο κτίριο με ενισχυμένο σκυρόδεμα στη χώρα, προκειμένου να αντέξει τους συχνούς τυφώνες, έτσι εκτεθειμένο όπως είναι το νησί στον ωκεανό. Στην αρχή, οι εργάτες στα ορυχεία έφταναν από την ενδοχώρα, όμως το 1930 υπήρξε βολική προσέλευση εργατών από την Κορέα με αποτέλεσμα το νησί να γίνει τοποθεσία καταναγκαστικών έργων. Όταν το νησί ορίστηκε μνημείο πολιτισμού της βιομηχανοποίησης της Ιαπωνίας από την UNESCO, χωρίς μνεία για την περίοδο του πολέμου, η Κορέα είχε έντονες αντιδράσεις. Η Ιαπωνία δεσμεύτηκε να προσθέσει περιγραφές για την μαύρη ιστορία του νησιού, αλλά δεν είδα κάτι ιδιαίτερο επ’ αυτού, ούτε στο μουσείο ούτε από τις περιγραφές του ξεναγού (που εννοείται ήταν μόνο στα Ιαπωνικά). Η ξενάγηση του μνημείου εστιάζει στο τρίπτυχο “μεγάλο βήμα για βιομηχανική εξέλιξη – ακραία δύσκολες συνθήκες ζωής – όλα ήταν καλυμμένα με μαύρη σκόνη” χωρίς μνεία για εγκλήματα πολέμου.

Επιστρέφοντας στην πόλη του Ναγκασάκι, υπάρχουν διάφορα αξιοθέατα και μουσεία. Ένα από αυτά είναι και η εκκλησία Οούρα, ένας μεγάλος χριστιανικός καθεδρικός ναός. Χτίστηκε το 1864, όταν η μεταρρυθμίσεις επέτρεψαν την ανεξιθρησκεία και την λατρεία των Χριστιανών. Ο ναός είναι αφιερωμένος στους 26 μάρτυρες των διωγμών του 1600 και θεωρείται η παλαιότερη δεσπόζουσα χριστιανική εκκλησία της Ιαπωνίας. Πιο δίπλα υπάρχει μια γειτονιά που μοιάζει έντονα δυτική, η ανηφόρα των Ολλανδών, εξαιρετική για περίπατο.

Και φτάνουμε στο κρίσιμο σημείο, όπου πρέπει να γίνει η αναφορά στο τέλος του ΒΠΠ και την ατομική βόμβα που έπεσε στο Ναγκασάκι. Όλα αυτά έγιναν όχι κάτω στο λιμάνι, αλλά πιο μέσα, σε μια κοιλάδα προστατευμένη ανάμεσα στα βουνά, στην περιοχή του Ουρακάμι. Πηγαίνοντας προς το μουσείο μνήμης της ατομικής βόμβας, σταματήσαμε σε μια μονοπόδαρη πύλη τόριι. Μετά την ρίψη της βόμβας, μόλις 800 μέτρα μακριά, έμεινε η μισή και δεσπόζει ακόμα, περιτριγυρισμένη από νεόδμητα κτίρια σε μία τυπική γειτονιά. Η δύναμη του ωστικού κύματος ήταν τόσο δυνατή που έστριψε το πάνω δοκάρι, αλλά δεν το έριξε.

Συνεχίζοντας, φτάνει κανείς στο μουσείο της ατομικής βόμβας, το οποίο είναι χτισμένο δίπλα στο επίκεντρο. Όπως και σε κάθε μνημείο θανάτου σχετικό με τον πόλεμο, ο τόπος είναι γεμάτος από πολύχρωμους οριγκάμι ερωδιούς, σύμβολο ελπίδας και εκπλήρωσης ευχών. Στην είσοδο στέκει ένα χρυσό κιτς άγαλμα, που όμως είναι αφιερωμένο στους δασκάλους και τους μαθητές που έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας της βόμβας. Περνώντας μέσα από έναν εντυπωσιακό θόλο, φτάνει κανείς στο μουσείο.

Το μουσείο προφανώς προκαλεί τεράστια θλίψη με τα εκθέματά του. Η ατομική βόμβα του Ναγκασάκι ήταν η δεύτερη που έπεσε, στις 9 Αυγούστου 1945, μετά από αυτήν της Χιροσίμα. Εξαιτίας της χαμηλής ορατότητας από σύννεφα και καπνό από κατεστραμμένα εργοστάσια, το αεροσκάφος Bockstar αναγκάστηκε να διευθετήσει τη ρίψη μέσω ραντάρ. Η πόλη είχε τότε 230.000 κατοίκους, ανάμεσα τους και σημαντικό αριθμό Κορεατών, απ’ τους οποίους οι 35.000 σκοτώθηκαν λόγω της βόμβας. Η βόμβα πλουτωνίου Fat Man ήταν πιο ισχυρή από αυτήν που έπεσε στη Χιροσίμα, αλλά λόγω του ορεινού ανάγλυφου του Ναγκασάκι η ζημιά που έκανε ήταν μικρότερη. Παρόλα αυτά, η βιομηχανική ισχύς της περιοχής καταβαραθρώθηκε, οδηγώντας την Ιαπωνία σε παράδοση μετά από λίγο.

Από το πάρκο δίπλα στο μουσείο μπορεί κανείς να δει το πανόραμα φωτογραφιών της ισοπεδωμένης πόλης σε σχέση με τη σημερινή του εικόνα. Η πόλη σταδιακά ξαναχτίστηκε, μεγάλωσε, ξαναβρήκε τον χριστιανικό της χαρακτήρα και σήμερα είναι το καλύτερο σημείο για να φας κεκάκια καστέλα.

Αυτό ήταν το οδοιπορικό στο Ναγκασάκι. Έκατσα δυο μέρες μόνο, αλλά σίγουρα υπάρχουν παραπάνω δραστηριότητες αν έχει κανείς χρόνο να τον αφιερώσει εκεί. Κατάφερε η πόλη να αποκτήσει υπόσταση στο μυαλό σας πέρα από την ατομική βόμβα; Πείτε μου πως σας φάνηκε η εκδρομή στα σχόλια. Τα λέμε σύντομα, με το υπόλοιπο οδοιπορικό στο νησί Κιούσου.

---

---