Το Γιοκαρέν και η ναυτική αεροπορία του Ιμπαράκι

Το Ιμπαράκι είναι γνωστό ως ο λιγότερο ελκυστικός νομός από τους 47 νομούς της Ιαπωνίας. Πλέον έχει γίνει meme και ψηφίζεται σταθερά τελευταίο σε δημοτικότητα. Τόσο χάλια είναι η κατάσταση, που θέλουν να ονομάσουν το αεροδρόμιο του ως “Αεροδρόμιο του Τόκιο στο Ιμπαράκι”, για να αποφύγουν τους κακούς συνειρμούς για τον νομό και να μαζέψουν κανέναν ανύποπτο τουρίστα. Τι και αν το Τόκιο είναι δυο νομούς παραπέρα, δε μετράει. Εκτός από την κακή φήμη του, το Ιμπαράκι μπορεί να περηφανεύεται για τη μεγάλη παραγωγή νάττο (μουχλιασμένο τοφού, μπλιαξ) και ότι είναι ο μόνος νομός χωρίς μαϊμούδες. Το μεγαλύτερο αξιοθέατο είναι το βουνό Τσουκούμπα (διάβασε το σχετικό άρθρο) και το διπλανό κέντρο ερευνών της JAXA (η ιαπωνική διαστημική υπηρεσία). Ακόμα, στο Ιμπαράκι βρίσκεται και το πολύ ινσταγκραμικό πάρκο Χιτάτσι με τα γαλάζια λουλούδια νεμόφιλα, αλλά και ένας από τους τρεις ομορφότερους κήπους της Ιαπωνίας, το Καϊράκου-εν. Κάπου εκεί τελειώνουν τα αξιοθέατα.

Έχει όμως άλλο ένα τελευταίο. Το μουσείο μνήμης και ειρήνης Γιοκαρέν (予科練平和記念館). Που λέτε ήταν ένα ψαροχώρι στο Ιμπαράκι, το Άμι. Από την αρχή του 20ου αιώνα υπήρχε εκεί η ναυτική αεροπορική βάση της Κασούμι-γκα-ούρα, δίπλα στην ομώνυμη θαλασσολίμνη. Μέσα στην αναμπουμπούλα των ιμπεριαλιστικών πολέμων της Ιαπωνίας, το 1939 αποφάσισαν να μεταφέρουν την ακαδημία ναυτικών πιλότων Γιοκαρέν από τη Γιοκόσουκα (διάβασε το σχετικό άρθρο 1 και άρθρο 2) της Καναγκάβα, στο Άμι. Πήραν λοιπόν τα αγόρια του χωριού να τα εκπαιδεύουν για πιλότους από νωρίς, ώστε να γίνουν οι ικανότεροι. Από τη βάση του Γιοκαρέν βγήκαν 24.000 πιλότοι μέχρι το τέλος του πολέμου. Οι μαθητευόμενοι ήταν 15-17 χρονών, και εκτός από τα παιδιά του Άμι, εκεί εκπαιδεύονταν και επιλαχόντες από κάθε μεριά της χώρας. Επιλέγονταν, εκπαιδεύονταν, όσοι αποφοίτησαν (μόλις 1 στους 10) πήγαν στις μάχες, στα τελειώματα κάποιοι έπεφταν ως καμικάζι και όλο αυτό τελείωσε όταν η βάση ισοπεδώθηκε με τους βομβαρδισμούς των Αμερικανών πριν το τέλος του πολέμου. Στο μεταξύ, η περιοχή από ρυζοχώραφα είχε μετατραπεί σε ένα αστικό κέντρο με υψηλή τεχνολογία, για να εξυπηρετεί τις ανάγκες της βάσης, της ακαδημίας, των φαντάρων και των οικογενειών τους.

Το μουσείο λοιπόν, έχει ως στόχο να διατηρήσει ότι αντικείμενο και οπτικοακουστικό υλικό έχει απομείνει από τότε, αλλά και να τονίσει τη “σημασία της ανθρώπινης ζωής που χάνεται στον πόλεμο”. Τα κάνει όντως όμως όλα αυτά; Θα σας πω εγώ που τα διάβασα στα ιαπωνικά, γιατί δεν έχει αγγλικές περιγραφές.

Από τα επτά δωμάτια του μουσείου, τα πρώτα τρία περιγράφουν τη ζωή των νεαρών σπουδαστών. Θα δεις σημειωματάρια με τριγωνομετρία και γωνίες, βιβλία αγγλικών, τις στολές για χειμώνα και καλοκαίρι, τα θρανία και τις αιώρες ύπνου τους. Θα δεις βίντεο με αθλοπαιδιές με εκατοντάδες αγόρια ταυτόχρονα να κάνουν βουτιές διαδοχικά από ένα βατήρα ή να κάνουν κωλοτούμπες. Θα δεις σημαίες που έγραφαν τα ονόματά τους και τα γράμματα που έστελναν στις οικογένειές τους και τους φίλους τους. Χαρακτηριστικά, ένας ζητούσε από την αδερφή του, που μόλις είχε ξεκινήσει να φοιτά σε ένα πανεπιστήμιο θηλέων, να του στείλει φωτογραφίες από τις φίλες της. Ένα άλλο δωμάτιο είναι αφιερωμένο στους κατοίκους της περιοχής, και πώς η ζωή τους σχετιζόταν με την ναυτική αεροπορική ακαδημία. Παρά τις δυσκολίες του πολέμου, οι κάτοικοι υποστήριζαν τους εκπαιδευόμενους με κάθε τρόπο. Από τα εκθέματα, μου έκανε εντύπωση μια χειρουργική μάσκα σαν τις σημερινές. Μια προπαγανδιστική αφίσα έδειχνε μια γυναίκα με τσεμπέρι και μωρό σε μάρσιπο, να έχει δέκα χέρια και να είναι ταυτόχρονα μάνα, σύζυγος, νοικοκυρά, αγρότισσα, μεταφορέας, νοσοκόμα και εργαζόμενη. Υπήρχαν και κάποιες φωτογραφίες με εκπαιδευόμενες πιλότους αλλά και άλλες που μάθαιναν την τεχνική του σπαθιού ναγκινάτα (όχι ότι βοηθούσε και πολύ στις μάχες του ΒΠΠ).

Το επόμενο δωμάτιο έδειχνε τα αντικείμενα τον πιλότων όταν τελικά έβγαιναν στο πεδίο. Στο κέντρο βρισκόταν ένα απλό γιλέκο, με ραμμένη την ιαπωνική σημαία στο πίσω μέρος και ένα όνομα γραμμένο με μαρκαδόρο. Υπήρχαν και διάφορα χατσιμάκι, αυτές οι λευκές κορδέλες με τον κόκκινο κύκλο της σημαίας που φορεί όποιος αναλαμβάνει κάποια σημαντική αποστολή, και φυσικά φορούσαν και οι πιλότοι. Παραδόξως, κανένα από αυτά δεν έγραφε πάνω τη λέξη καμικάζι, όπως αυτά που πωλούνται στα τουριστικά μαγαζιά. Αντίθετα, τα περισσότερα έγραφαν “καθήκον” ή “πρέπει να νικήσω”. Στο χάρτη φαίνονταν οι κινήσεις του στρατού, από την Ιαπωνία προς τη Χαβάη, το Μιντγουέι, την Κίνα και αλλού. Αυτό μόνο, χωρίς καμία άλλη συζήτηση για το τι γινόταν εκεί και γιατί και τι αποστολές είχαν οι πιλότοι. Τα δύο τελευταία δωμάτια-εκθέματα είναι βίντεο. Το πρώτο, δείχνει ηλικιωμένους πλέον κατοίκους του Άμι να περιγράφουν τον βομβαρδισμό της βάσης και του χωριού. Πέρα από τη φρίκη και το θάνατο, περιγράφουν και την έκπληξη που ένιωσαν, δεν ξέρω αν δεν είχαν καταλάβει ότι χάνουν τον πόλεμο. Το επόμενο είναι μια μαύρη αίθουσα με φωτεινές κουκίδες (αυστηρά ακατάλληλο για άτομα με φωτοεπιληψία), που εικάζω ότι συμβολίζουν τους καμικάζι πιλότους. Στο τέλος του πολέμου, ένας στους τέσσερις πιλότους είχε εκπαιδευτεί στο Γιοκαρέν του Άμι. Το βίντεο περιέγραφε διακρύβρεχτα ότι οι καμικάζι ήταν και αυτοί νέοι σαν τους σημερινούς, με ίδια ενδιαφέροντα για φίλους, ρομάτζα και διασκεδάσεις. Ότι στα τελευταία τους γράμματα και μηνύματα σκέφτονταν τις μητέρες τους με αγάπη. Δίπλα υπήρχαν ποτήρια με σάκε. Το όριο κατανάλωσης αλκοολ ήταν τα 21 χρόνια, αλλά για τους πιλότους έκαναν εξαίρεση και τους έδιναν λίγο σάκε πριν την πτήση. Σχεδόν εξαίρεση, γιατί στην πραγματικότητα τους έδιναν νερό.

Στην έξοδο υπάρχει γραμμένο στον τοίχο ένα συγκινητικό ποίημα για τη σημασία της ανθρώπινης ζωής και της ειρήνης. Και εκεί τελειώνει το μουσείο. Καμία αναφορά στο ρόλο της Ιαπωνίας, στις κατακτήσεις της και τον πόλεμο, ή το πως η ίδια δεν προστάτεψε την ειρήνη. Για τον τρομακτικό αριθμό καμικάζι που πέθαιναν μην ξέροντας να χειριστούν τα αεροσκάφη τους, μπας και καταφέρουν να κάνουν ζημιές στον εχθρό πριν πεθάνουν. Η αναφορά ότι οι πιλότοι του τότε είναι οι ίδιοι με τους νεαρούς του τώρα, σε εμένα δεν έφερε συγκίνηση, αλλά τρόμο. Τρόμο, γιατί οι τωρινοί νεαροί δεν έχουν μάθει τι έκαναν λάθος στον πόλεμο, οριακά ξέρουν ότι ήταν οι κακοί. Τα εγκλήματα πολέμου σβήνονται με την αναθεώρηση της ιστορίας που συμβαίνει από πολιτικούς και επιχειρηματικούς κύκλους, βλέπε το βιβλίο που βρίσκεται σε κάθε δωμάτιο της αλυσίδας ξενοδοχείων ΑΡΑ, το οποίο αρνείται ότι υπήρξε μακελειό στο Νανκίνγκ. Το ότι είναι οι ίδιοι νεαροί, με τρομάζει για το τι μπορεί να θεωρήσουν ηρωικό οι τωρινοί νεαροί. Ακριβώς έξω από το μουσείο, υπάρχει ένα μοντέλο του πολεμικού αεροσκάφους Ζίρο σε φυσικό μέγεθος. Κάθε Κυριακή, το βγάζουν έξω από το χώρο φύλαξης, ώστε να το δει το κοινό από κάθε πλευρά. Κάτι που μάλλον είναι για θαυμασμό της τεχνολογίας του αεροσκάφους και όχι για τον σιωπηρό αναλογισμό των κακών που προκάλεσε.

Ναι, αλλά υπάρχει και πλοτ τουιστ. Μπροστά στο μουσείο Γιοκαρέν, υπάρχει μια ταμπέλα γραμμένη μόνο στα ιαπωνικά που λέει Γιουσοκάν (雄翔館). Αν το Γιοκαρέν είναι μουσείο ειρήνης, το Γιουσοκάν είναι μουσείο πολέμου. Κυριολεκτικά, το όνομά του σημαίνει “ιπτάμενα παλληκάρια”. Βρίσκεται μέσα στις εγκαταστάσεις των δυνάμεων αυτοάμυνας της Ιαπωνίας (σύμφωνα με το ιαπωνικό σύνταγμα που εγκρίθηκε μετά τον ΒΠΠ, η Ιαπωνία δεν μπορεί να φτιάξει επιθετικό στρατό). Για να φτάσεις εκεί, πρέπει να περάσεις από τον φαντάρο που φυλάει σκοπιά. Όταν πέρασα εγώ, σκοπιά φυλούσε μια γυναίκα φανταρίνα. Το μουσείο είναι χωρισμένο από τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις με φράχτη, αλλά μπορείς να δεις τα τανκ και τα υπόλοιπα οχήματα του στρατού. Στην είσοδο υπάρχει ένα άγαλμα του ναυάρχου Γιαμαμότο, αυτού που σχεδίασε την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και έχασε τη μάχη του Μιντγουέι. Το μουσείο μέσα έχει ακριβώς τα ίδια εκθέματα με αυτά του Γιοκαρέν, όμως με πολύ πιο πατριωτική και ενθουσιώδη περιγραφή. Μια φωτογραφία με χαμογελαστούς πιλότους με χατσιμάκι υπάρχει σε τέσσερα-πέντε διαφορετικά σημεία στην ίδια μικρή αίθουσα. Δίπλα στα σημειωματάρια και τα μετάλλια, βρίσκονται σπαθιά κατάνα και σκοινιά προσευχών με οριγκάμι ερωδιούς. Αν έβλεπες μόνο αυτή την αίθουσα, θα νόμιζες ότι ο πόλεμος πήγε εξαιρετικά και το να είσαι στρατιωτικός πιλότος στον ΒΠΠ ήταν η καλύτερη δουλειά του κόσμου. Στο τέλος, το φυλλάδιο του μουσείου ζητά δωρεές για το ναυτικό, γιατί μάλλον ο στρατός δεν έχει αρκετά λεφτά. Ταυτόχρονα, ζητά και παραπάνω εθελοντές για τον στρατό, κάθε φύλου.

Δίπλα από το Γιουσοκάν υπάρχει ένας παραδοσιακός ιαπωνικός κήπος, έτσι σχεδιασμένος ώστε κυκλικά να απεικονίζει μια μικρογραφία όλης της Ιαπωνίας. Ένα πεύκο κλαδεμένο σαν χαλί είναι τα νησάκια της Ματσουσίμα (περισσότερα γι αυτή σύντομα). Ακριβώς δίπλα, τα κανάλια και οι λοφίσκοι είναι το Ιμπαράκι και η λίμνη Κασούμι-γκα-ουρα. Παραδίπλα το Φούτζι, ολόκληρο το Χόνσου, το Κιούσου, το Σικόκου και το Χοκκάιντο. Δε βρήκα Οκινάβα. Στην άκρη βρίσκεται ένα μνημείο με άγαλμα δυο αγκαλιασμένων νεαρών, ενός ναύτη και ενός πιλότου. Η πύλη του στρατοπέδου στην έξοδο ακριβώς δίπλα έχει για σήμα ένα άνθος σάκουρα, σαν το σήμα του αεροσκάφους Όκα, αυτού που χρησιμοποιούσαν κυρίως οι Καμικάζι. Όκα (櫻花) σημαίνεει άνθος κερασιάς. Έφυγα από εκεί σκεπτόμενη ότι το μέλλον ίσως είναι παραπάνω δυσοίωνο απ’ ό,τι νόμιζα.